Bệnh tay chân miệng là bệnh phổ biến ở trẻ nhỏ nhưng bố mẹ thường không biết làm gì và xử lý ra sao. Bệnh thường sẽ tự khỏi mà không cần điều trị y tế, tuy nhiên, cách chăm sóc trẻ và chế độ ăn uống hàng ngày cũng đóng vai trò quan trọng giúp quá trình hồi phục bệnh nhanh hơn. Bài viết này của Hapacol sẽ giúp bạn giải đáp thắc mắc làm gì khi bị tay chân miệng.
1. Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng (HFMD) là bệnh truyền nhiễm do virus thuộc họ Enterovirus gây ra (Enterovirus có nhiều dạng khác nhau như Coxsackievirus, Echovirus,…). Bệnh phổ biến ở trẻ em dưới 5 tuổi nhưng vẫn có thể xuất hiện ở thanh thiếu niên và người lớn.
Tại Việt Nam, tay chân miệng xuất hiện quanh năm ở hầu hết các tỉnh thành. Trong đó 2 thời điểm bùng phát dịch được ghi nhận là từ tháng 3 – tháng 5 và từ tháng 9 – tháng 12. Theo thống kê từ WHO, hàng năm có khoảng 50 000 – 100 000 mắc bệnh tay chân miệng được ghi nhận ở nước ta. Đặc biệt, phía Nam là khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất và chiếm hơn 60% các trường hợp trong cả nước.
2. Nguyên nhân gây bệnh và cơ chế lây lan
Như đã đề cập bên trên, bệnh tay chân miệng gây ra bởi virus thuộc họ Enterovirus, nổi bật là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71. Thế nhưng nếu người bệnh do virus Coxsackievirus a16 có thể tự khỏi sau một thời gian nghỉ ngơi thì người mắc bệnh bởi virus Enterovirus 71 lại có nguy cơ tử vong rất cao.
Về cơ chế lây lan, bệnh truyền từ người này sang người khác thông qua dịch tiết mũi họng (nước bọt, đờm hoặc chất nước mũi), chất lỏng từ mụn nước hoặc bong vảy và phân. Do đó, bạn rất dễ bị mắc bệnh nếu:
Hít thở không khí sau khi người bệnh ho hoặc hắt hơi.
Chạm vào người bệnh hoặc tiếp xúc gần gũi khác (hôn, ôm, hoặc chia sẻ cốc hoặc dụng cụ ăn uống).
Chạm vào phân của người bệnh chẳng hạn như thay tã, sau đó chạm vào mắt, mũi hoặc miệng của bạn.
Chạm vào các vật và bề mặt có virus như tay nắm cửa hoặc đồ chơi, sau đó chạm vào mắt, mũi hoặc miệng của bạn
Đối với một số hoạt động giải trí công cộng, chẳng hạn như bơi, bạn có rất ít khả năng bị nhiễm bệnh. Mặc dù hiếm nhưng đây vẫn là yếu tố nguy cơ nếu nước trong hồ không được xử lý đúng cách bằng Clo và bị nhiễm phân từ một người mắc bệnh tay chân miệng.
3. Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết
Giai đoạn ủ bệnh
Từ 3 đến 6 ngày sau khi nhiễm virus. Ở giai đoạn này chưa có biểu hiện ra bên ngoài cơ thể, trẻ vẫn sinh hoạt bình thường.
Giai đoạn khởi phát
Triệu chứng sớm nhất của bệnh là sốt nhẹ, đau họng, sổ mũi, cơ thể mệt mỏi, tiêu chảy vài lần trong ngày, đôi khi sờ thấy hạch ở cổ, hạch ở hàm dưới. Giai đoạn khởi phát kéo dài khoảng 1 – 2 ngày sau đó bệnh sẽ tiến triển rất nhanh qua giai đoạn toàn phát.
Giai đoạn toàn phát
Từ 3 – 10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh:
Viêm loét miệng: Xuất hiện mụn nước nhỏ (đường kính 2 -3 mm) ở niêm mạc miệng, má, lợi, mặt bên của lưỡi. Các bóng nước vỡ rất nhanh tạo thành các vết loét khiến trẻ bị tăng tiết nước bọt, khiến trẻ đau khi ăn và vì thế trẻ rất dễ biếng ăn.
Phát ban toàn thân: Xuất hiện các bóng nước lớn hình bầu dục lồi (đường kính 2 – 10 mm) ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, đầu gối, vùng mông và nổi ban toàn thân có thể ở trên da hoặc ẩn dưới da.
Biến chứng: Trẻ có biểu hiện sốt, buồn nôn, một số trường hợp sốt cao, nôn nhiều có thể xuất hiện các biến chứng thần kinh như rối loạn tri giác, lơ mơ, mê sảng, co giật,… Các biến chứng này thường xuất hiện rất sớm từ ngày 3 đến ngày 5 của bệnh.
Giai đoạn lui bệnh
Từ 7 – 10 ngày tính từ ngày bệnh khởi phát, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn nếu không xảy ra các biến chứng như trên. Trường hợp xảy ra các biến chứng: sốt cao trên 39°C hoặc sốt cao kéo dài trên 48 tiếng, trẻ quấy khóc, bứt rứt, ói nhiều; ngủ lịm, dễ giật mình, hoảng hốt, run tay chân, thở khó… thì cần cho trẻ nhập viện ngay.
4. Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?
Bệnh có thể gây ra một số biến chứng nguy hiểm, bệnh gây lở loét trong miệng và cổ họng khiến cho việc ăn uống trở nên đau rát và khó khăn. Một dạng bệnh tay chân miệng hiếm gặp gây ra các biến chứng như:
Viêm màng não do virus: đây là một bệnh nhiễm trùng và viêm hiếm gặp ở màng não và dịch não tủy bao quanh não và tủy sống.
Viêm não: một căn bệnh nghiêm trọng, có khả năng đe dọa đến tính mạng. Biến chứng này rất hiếm gặp.
Viêm cơ tim: cũng có thể xảy ra mặc dù tỷ lệ rất thấp.
Đối với phụ nữ mang thai, bên cạnh nguy cơ gặp các biến chứng trên, bệnh còn có thể khiến quá trình mang thai bị ảnh hưởng như sảy thai, thai chết lưu hay dị tật bẩm sinh. Do vậy, phụ nữ mang thai cần đặc biệt cẩn thận khi tiếp xúc với người đang bị tay chân miệng.
5. Chăm sóc trẻ bị tay chân miệng đúng cách
Việc chăm sóc trẻ bệnh tay chân miệng đúng cách giúp tránh đi các biến chứng nguy hiểm về sau. Với việc trẻ chỉ bị tay chân miệng ở thể nhẹ, chỉ bị mụn nước hoặc loét miệng thì bố mẹ có thể theo dõi hoặc điều trị tại nhà:
Chỉ cho trẻ uống thuốc hạ sốt paracetamol, còn lại tất cả các loại thuốc khác phải do bác sĩ kê đơn. Bổ sung cho trẻ khi thấy bé bị sốt cao và bị mất nước.
Vệ sinh miệng cho trẻ bị tay chân miệng bằng dung dịch sát khuẩn, súc miệng bằng nước muối loãng.
Cho trẻ uống nhiều nước mát và thức ăn dễ tiêu hóa. Đặc biệt không cho trẻ ăn uống đồ cay nóng, có vị chua cay, ngậm vú nhựa, ăn thức ăn thô cứng.
Cách ly trẻ bị bênh tay chân miệng với các trẻ khác trong nhà.
Khi chăm sóc trẻ bị tay chân miệng, cần phải tắm rửa vệ sinh nhẹ nhàng cho bé hằng ngày bằng nước sạch để tránh bị tình trạng nhiễm khuẩn.
Các thương tổn ngoài da của trẻ do phát ban, bỏng nước có thể bôi các dung dịch sát khuẩn để tránh bội nhiễm.
6. Trẻ bị tay chân miệng nên ăn gì?
Khi mắc bệnh tay chân miệng, trẻ có thể khó chịu trong người và không thể ăn hay nuốt như bình thường.
Việc nắm rõ thông tin trẻ bị tay chân miệng nên ăn gì sẽ giúp các mẹ lên thực đơn cho bé hiệu quả, vì vậy trẻ sẽ ăn nhiều hơn.
Trứng
Khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng, các vết loét trong miệng và tình trạng viêm họng khiến trẻ không thể ăn uống được nhiều.
Tuy nhiên, cơ thể vẫn cần năng lượng và chất dinh dưỡng để giúp trẻ mau phục hồi sức khỏe. Một trong những thực phẩm có thể bổ sung nhiều năng lượng cho bé chính là trứng.
Trứng có nhiều protein, sắt, vitamin và khoáng chất. Để giúp trẻ không ngán, bạn có thể chế biến đa dạng với món trứng, chẳng hạn như trứng luộc, trứng ốp-la, trứng bác và trứng hấp.
Súp
Các món súp vừa dễ tiêu hóa vừa dễ nuốt sẽ giúp trẻ ăn được dù đang có vết loét hoặc đau họng. Các món súp cũng cung cấp đủ năng lượng để cho trẻ hoạt động trong ngày.
Đu đủ
Đu đủ là loại trái cây rất phổ biến ở Việt Nam, bạn có thể dễ dàng tìm mua đu đủ vào bất cứ mùa nào trong năm.
Loại trái cây này không chỉ dễ ăn mà còn giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa và giảm căng thẳng. Do đó, trẻ sẽ nhanh chóng phục hồi bệnh.
Dưa hấu
Theo các nghiên cứu, đối với những trẻ mắc bệnh tay chân miệng, việc dùng những thực phẩm giàu vitamin C sẽ giúp phòng ngừa loét miệng.
Tuy nhiên, bạn cũng lưu ý rằng những loại trái cây nhiều axit như cam, kiwi hoặc cà chua có thể khiến cho tình trạng bệnh nặng hơn.
Thay vào đó, bạn có thể cho trẻ ăn những quả mọng, dưa hấu để phòng ngừa viêm loét miệng. Dưa hấu có chứa nhiều hợp chất phenolic như flavonoid, carotenoid và triterpenoid – những chất chống viêm nhiễm hiệu quả.
Khi chọn dưa hấu, bạn hãy chọn những quả vừa chín tới vì chúng có hàm lượng các hợp chất trên cao nhất.
Cháo
Món cháo đã trở thành “món ăn tiêu biểu” khi bị bệnh, đặc biệt khi chúng ta gặp khó khăn khi ăn hoặc nuốt.
Một tô cháo có thể cung cấp vừa đủ năng lượng cho trẻ hoạt động trong ngày. Tuy nhiên, món cháo trắng thường rất “vô vị” và khiến trẻ chán, không muốn ăn.
Đậu hũ
Đậu hũ thường mềm, dễ nuốt và được chế biến thành nhiều món đa dạng. Do đó, trẻ sẽ không cảm thấy ngán và không muốn ăn.
Ngoài ra, đậu hũ còn có nhiều protein và carbohydrate, giúp giảm lượng cholesterol xấu trong cơ thể.
Kem
Chắc hẳn bạn rất ngạc nhiên khi thấy kem xuất hiện trong danh sách “”. Thực tế, kem lạnh có thể giúp giảm các vết loét sưng đau trong miệng.
Tuy nhiên, bạn nên cho trẻ ăn kem vừa phải và tránh kem vị chocolate vì sẽ khiến tình trạng loét miệng nặng hơn.
Khoai tây nghiền
Khoai tây rất tốt cho sức khỏe, đặc biệt là cho sức khỏe của trẻ bị bệnh tay chân miệng.
Khoai tây có nhiều vitamin C, vitamin B6, magie, phốt pho, niacin (vitamin B3), axit pantothenic (vitamin B5) giúp phòng ngừa các vết loét miệng.
7. Trẻ bị tay chân miệng không nên làm gì?
Thức ăn cứng, cay nóng
Khi bệnh bước vào giai đoạn nặng, các mụn nước sẽ xuất hiện ở bên trong má, nướu. Nếu bạn cho trẻ ăn thức ăn cứng hay cay nóng sẽ khiến trẻ bị đau, khó nuốt thức ăn, từ đó khiến trẻ sợ ăn và ảnh hưởng tới sức khỏe.
Ở giai đoạn này, nếu trẻ không muốn ăn thì bạn cũng không nên ép sẽ khiến trẻ quấy khóc nhiều hơn.
Hạn chế cho trẻ gãi
Mụn nước làm cơ thể trẻ ngứa ngáy, khó chịu, vì vậy bạn nên hạn chế để trẻ gãi vào những vết này. Việc làm vỡ mụn nước có thể gây nhiễm trùng và có thể gây ra nhiều nguy hiểm cho trẻ. Ngoài ra, việc gãi sẽ khiến vết loét lan rộng và có thể để lại vết sẹo thâm trên da.
Không cho trẻ dùng chung đồ chơi
Không sát trùng bằng chanh hay muối
Chanh và muối có tác dụng làm sạch vết thương hiệu quả, tuy nhiên da trẻ mỏng và dễ tổn thương hơn người lớn, việc dùng chanh hay muối sẽ làm trẻ đau và xót. Ngoài ra, muối, chanh có thể khiến da trẻ tổn thương và để lại những vết sẹo xấu xí. Do đó, bạn tránh dùng chanh và muối để sát trùng vết lở loét trên da trẻ.
8. Phòng tránh trẻ bị tay chân miệng
Hiện nay không có thuốc đặc hiệu điều trị bệnh tay chân miệng, vậy nên khi trẻ mắc bệnh tay chân miệng bạn cần làm 7 việc sau:
Người lớn khi chăm sóc trẻ nên mang khẩu trang y tế và rửa tay sạch sẽ sau khi tiếp xúc với trẻ bị bênh.
Mỗi ngày nên tắm rửa và vệ sinh thân thể cho trẻ bằng xà phòng và nước sạch.
Khuyến khích trẻ rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng theo hướng dẫn 6 bước rửa tay của Bộ Y tế
Quần áo, tã lót của trẻ nên được ngâm dung dịch sát khuẩn Cloramin B 2% hoặc luộc nước sôi trước khi giặt.
Vật dụng cá nhân của trẻ bị chân tay miệng như: đồ chơi, bình sữa, ly uống nước, chén ăn cơm, muỗng ăn… nên được luộc sôi và sử dụng riêng biệt cho từng trẻ.
Phòng nơi trẻ sinh hoạt cần thông thoáng, đủ dưỡng khí nhất là sàn nhà nên được lau chùi sạch sẽ thường xuyên bằng các dung dịch khử khuẩn nhằm tạo điều kiện sạch sẽ và an toàn cho trẻ khi sinh hoạt và chơi đùa.
Tìm hiểu thêm:
9 cách hạ sốt nhanh cho trẻ 10 điều nên và không nên làm khi bé bị sốt Làm gì khi trẻ bị sốt xuất huyết?
Hand-foot-and-mouth disease. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hand-foot-and-mouth-disease/diagnosis-treatment/drc-20353041